Του Δρ Δημήτρη Κουζέλη
Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Joe Biden υποστήριξε την προσωρινή αναστολή (waiver) των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, ζήτησε δηλαδή οι πατέντες για τα εμβόλια Covid-19 να μην ισχύσουν για ένα χρονικό διάστημα.
Αυτή η κίνηση φαίνεται να ξεκινά με καλές προθέσεις, καθώς βασίζεται αποκλειστικά σε ανθρωπιστικούς λόγους: δεν θα επιτρέψουμε στη φαρμακευτική βιομηχανία να κερδίσει χρήματα από τα εμβόλια τα οποία είναι τόσο απαραίτητα για να σωθούν ζωές και να περιοριστεί η μετάδοση.
Ας δούμε τη δήλωση, τι πραγματικά μπορεί να γίνει, τις συνέπειες και μια πιθανή λύση.
Η ΔΗΛΩΣΗ
Παρόλο που δόθηκε όλη η προσοχή στην πρώτη παράγραφο της δήλωσης της κυβέρνησης Biden, που σχετίζεται με την προσωρινή αναστολή ισχύος από τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας, θα εξηγήσουμε παρακάτω γιατί θεωρούμε αυτόν τον στόχο μη ρεαλιστικό, ενώ υποστηρίζουμε πλήρως τη δεύτερη παράγραφο της ίδιας δήλωσης, που αναφέρεται στη συνεργασία όλων των μερών για την αύξηση της παραγωγής εμβολίων και έτυχε λιγότερης προσοχής από τα μέσα ενημέρωσης.
ΠΩΣ ΘΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΗΣΕΙ Η ΑΝΑΣΤΟΛΗ;
Κανείς δεν ξέρει.
Κανείς δεν ξέρει ποιος κατέχει, ποια διπλώματα ευρεσιτεχνίας. Ακόμα κι αν υπάρχουν διπλώματα ευρεσιτεχνίας που σχετίζονται για παράδειγμα με την προϋπάρχουσα τεχνολογία mRNA που μπορεί να εφαρμοστεί για την παραγωγή εμβολίων Covid-19, δεν υπάρχουν προς το παρόν συγκεκριμένα διπλώματα ευρεσιτεχνίας Covid-19, ούτε είναι δυνατόν να υπάρχουν για τον εξής λόγο: Ο ιός εντοπίστηκε για πρώτη φορά τον Ιανουάριο του 2020, η έρευνα για ένα εμβόλιο ξεκίνησε μερικούς μήνες αργότερα, οι αιτήσεις διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας υποβλήθηκαν λίγο αργότερα, ας πούμε τον Ιούνιο 2020. Αυτές οι αιτήσεις θα δημοσιευθούν 18 μήνες αργότερα, δηλαδή στα τέλη του 2021. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, κανείς εκτός των καταθετών, δεν έχει ιδέα για το περιεχόμενο των αιτήσεων.
Καθώς η αίτηση γίνεται δίπλωμα ευρεσιτεχνίας μόνο μετά από ενδελεχή εξέταση, και καθώς η εξέταση διαρκεί τουλάχιστον 4 επιπλέον μήνες, δεν μπορεί να αναμένεται κανένα δίπλωμα ευρεσιτεχνίας πριν από τις αρχές του 2022, με πιθανότερο χρόνο απονομής το 2023.
Ο Πρόεδρος Μπάιντεν μπορεί να εισαγάγει την αναστολή ισχύος μόνο στη χώρα του. Δεν έχει δικαιοδοσία σε άλλες χώρες, ούτε μπορεί να υποχρεώσει αμερικανικές εταιρείες να παραιτηθούν των δικαιωμάτων τους εκτός ΗΠΑ. Εν τω μεταξύ, εκατοντάδες εκατομμύρια εμβόλια έχουν πωληθεί στις ΗΠΑ, που σημαίνει ότι οι ανάγκες έχουν σχεδόν καλυφθεί, επομένως και στις ΗΠΑ μια τέτοια εξαίρεση δεν θα είχε κάποιο αποτέλεσμα.
Δεν είμαστε κοντά σε μια απόφαση. Η πρώτη παράγραφος της δήλωσης Biden ορθώς αναφέρει “Οι διαπραγματεύσεις αυτές θα διαρκέσουν πολύ, λόγω του ότι το θεσμικό όργανο (ο ΠΟΥ) παίρνει τις αποφάσεις του συναινετικά και λόγω της πολυπλοκότητας των θεμάτων”. Αυτή είναι μια διπλωματική διατύπωση η οποία υποδεικνύει τη δυσκολία της επιχείρησης. Δεδομένου ότι αρκετές σημαντικές χώρες της ΕΕ, όπως η Γερμανία, αντιτίθενται στην εξαίρεση, είναι πιθανό μια τέτοια απόφαση να μην ληφθεί ποτέ από τον ΠΟΥ.
Θα κατανοούσαμε τον πρωθυπουργό της Ινδίας Μόντι, αν αποφάσιζε να αναστέλλει μονομερώς την ισχύ των πατεντών στη χώρα του, μια πολυπληθή και ιδιαίτερα φτωχή χώρα η οποία πλήττεται σφοδρά από την πανδημία. Ο κ. Μόντι θα είχε την ηθική βάση για μια τέτοια απόφαση, η εθνική νομοθεσία του το επιτρέπει και κανένας δεν θα τον εγκαλούσε για λαϊκισμό. Ο κ. Μόντι δεν έχει αναστείλει την ισχύ των πατεντών, διότι αφ’ ενός δεν θα μπορούσε να παράξει τα εμβόλια χωρίς τη συνδρομή των φαρμακευτικών εταιρειών και αφ’ εταίρου θα κλόνιζε την εμπιστοσύνη των φαρμακευτικών εταιρειών και η τοπική βιομηχανία η οποία συνεργάζεται με τις μεγάλες φαρμακευτικές, θα εδέχετο μεγάλο πλήγμα.
ΠΡΩΤΕΣ ΥΛΕΣ, ΤΕΧΝΟΓΝΩΣΙΑ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΚΑ ΜΥΣΤΙΚΑ
Για να πραγματοποιηθεί μια πολύπλοκη διαδικασία δεν απαιτούνται μόνο πατέντες. Απαιτούνται κατ’ αρχήν πρώτες ύλες, οι οποίες στην περίπτωση αυτών των εμβολίων φαίνεται να είναι ιδιαίτερα δύσκολο να βρεθούν. Το εμβόλιο της Pfizer απαιτεί για την Παρασκευή του 260 διαφορετικά συστατικά, τα οποία προέρχονται από 11 χώρες. Ένα από αυτά παράγεται από ένα συγκεκριμένο δένδρο που ευδοκιμεί μόνο στη Χιλή.
Απαιτούνται επίσης εμπορικά μυστικά και η συσσωρευμένη γνώση των ερευνητών και των μηχανικών παραγωγής των μεγάλων εργαστηρίων. Αυτά δεν είναι ούτε προς πώληση, ούτε προς ελεύθερη διάθεση, χωρίς τη σύμφωνη γνώμη των φαρμακευτικών εταιρειών. Όπως ήδη αναφέραμε, η Ινδία, η Βραζιλία και η Νότιος Αφρική δεν μπορούν να παράξουν εμβόλια χωρίς τη συνδρομή των ξένων φαρμακευτικών εταιρειών, και γι’ αυτόν το λόγο, ενώ η «υποχρεωτική αδειοδότηση» προβλέπεται στο σύνταγμά τους, δεν την εφαρμόζουν.
ΠΙΘΑΝΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ
Στο παρελθόν πολλές χώρες του τρίτου κόσμου δεν ήταν σε θέση να διαθέσουν στους ασθενείς τους απαραίτητα φάρμακα, λόγω του ότι κάποια φαρμακευτική εταιρεία κατείχε σημαντικές πατέντες και δημιουργούσε συνθήκες μονοπωλίου. Η φαρμακευτική αγωγή κατά του Έιτζ ήταν χαρακτηριστικό παράδειγμα. Όταν όμως μια φαρμακευτική εταιρεία δεν εκμεταλλεύεται τη μονοπωλιακή θέση που της παρέχει μια πατέντα, μπορεί να υπάρξουν πιο ήπια μέτρα, όπως η αδειοδότηση μέσω διαπραγμάτευσης, ή όταν αυτή δεν είναι δυνατή, η υποχρεωτική αδειοδότηση: το κράτος υποχρεώνει την εταιρεία να πουλάει τα δικαιώματα σε μια συγκεκριμένη τιμή και αν η εταιρεία δεν συμφωνεί με την τιμή, τότε προσφεύγει στα δικαστήρια.
Η αναστολή δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας ισοδυναμεί με δήμευση ιδιοκτησίας (στην προκείμενη περίπτωση διανοητικής ιδιοκτησίας). Η δήμευση αυτή, εκτός του ότι δεν είναι συμβατή με μια φιλελεύθερη οικονομία, εξασθενεί την εμπιστοσύνη του πολίτη ή της βιομηχανίας προς το κράτος, κι αυτό θα γίνει τροχοπέδη στην καινοτομία:
-Μόλις εφεύρω κάτι χρήσιμο, το κράτος μπορεί να το δημεύσει. Επομένως, γιατί να επενδύσω σε Έρευνα και Ανάπτυξη;
Θεωρούμε ότι αυτός είναι ο μεγάλος κίνδυνος της απόφασης αυτής: η συγκεκριμένη επιδημία μεταλλάσσεται γρήγορα. Οι μεταλλαγμένοι ιοί απαιτούν νέα έρευνα για νέα φάρμακα και εμβόλια. Άλλες επιδημίες ή πανδημίες θα διαδεχθούν τον Covid. Αν η βιομηχανία δεν είναι σίγουρη ότι οι πατέντες θα ισχύσουν και ότι μέσω αυτών θα μπορέσουν να καλύψουν τα έξοδα της έρευνας και να παράξουν και κέρδος, απλά δεν θα επενδύσουν σε νέα φάρμακα. Ο Άλφρεντ Μπουρλάς διατύπωσε διπλωματικά αυτόν τον κίνδυνο σε μια τελευταία του συνέντευξη.
Κανένα κράτος δεν θα αναλάβει σύντομα αυτόν το ρόλο, διότι δεν έχει ούτε την τεχνογνωσία, ούτε εργαστήρια ούτε ερευνητές που να κάνουν την έρευνα και δεν θα τα έχει τουλάχιστον για τα επόμενα πέντε έτη.
Κινδυνεύουμε να μείνουμε χωρίς νέα φάρμακα και εμβόλια.
ΠΡΟΤΑΣΗ
Δεδομένου ότι χιλιάδες συνάνθρωποί μας πεθαίνουν κάθε μέρα, το θέμα είναι επείγον. Είναι επίσης ιδιαίτερα πολύπλοκο να παραχθούν εμβόλια, διότι όπως αναφέραμε απαιτούνται τεχνογνωσία, πρώτες ύλες και πατέντες. Σε αυτή τη δύσκολη εξίσωση οι πατέντες είναι οι λιγότερο σημαντικές. Η μόνη λύση που υποστηρίζουμε, αναφέρεται στη 2η παράγραφο της δήλωσης Biden και μπορούμε να την αναδιατυπώσουμε ως εξής:
Α. Απαιτείται ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ όλων των εμπλεκομένων μερών: κυβερνήσεις, φαρμακευτικές, προμηθευτές πρώτων υλών θα πρέπει να συμπλεύσουν σε έναν κοινό στόχο, μέσω διερεύνησης των δυνατοτήτων της συμφωνίας TRIPPS,
Β. Οι ΡΟΛΟΙ των εμπλεκομένων θα πρέπει να είναι σαφώς καθορισμένοι και οι ΤΙΜΕΣ των εμβολίων εύλογες, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται ότι τα χρήματα των φορολογούμενων χρησιμοποιούνται με υπευθυνότητα και διαφάνεια και δεν καταλήγουν να γίνονται υπερκέρδη των φαρμακευτικών εταιρειών
Γ. Τα εμβόλια των φτωχών χωρών θα πρέπει να ΕΠΙΔΟΤΗΘΟΥΝ από τις πλούσιες. Η πρόταση του ΠΟΥ για μια νέα διεθνή συνθήκη προς αυτή την κατεύθυνση, θα πρέπει να διερευνηθεί περαιτέρω.
Ο Δρ. Δημήτρης Κουζέλης είναι σύμβουλος Διανοητικής Ιδιοκτησίας, Πρόεδρος της Επιτροπής Διανοητικής Ιδιοκτησίας του Διεθνούς Εμπορικού Επιμελητηρίου (ICCHellas), Διευθύνων Σύμβουλος της www.intel-lex.eu
