Του Δρ. Δημήτρη Κουζέλη
Τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας δεν είναι δημοφιλή στην Ελλάδα. Η δραστηριότητα αυτή είτε πρόκειται για εθνικό, είτε για ευρωπαϊκό δίπλωμα, είτε για τη διεθνή διαδικασία PCT, παραμένει σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Αυτή η τάση οφείλεται σε πολλούς παράγοντες, ίσως με κυριότερο τη δομή της ελληνικής οικονομίας, η οποία επικεντρώνεται κυρίως στο εμπόριο και τις υπηρεσίες.
Επιπλέον, ο βιομηχανικός τομέας της Ελλάδας χαρακτηρίζεται σε μεγάλο βαθμό από παραδοσιακές, “χαμηλής τεχνολογίας” βιομηχανίες, όπως την εξόρυξη, την παραγωγή τροφίμων, την επεξεργασία υδρογονανθράκων και την ενέργεια. Ένας ακόμη παράγοντας είναι η έλλειψη κουλτούρας αλλά και στοιχειώδους εκπαίδευσης για την προστασία που παρέχουν τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας από μηχανικούς, επιστήμονες, δικηγόρους και δικαστές, σε συνδυασμό με μια γενικότερη κουλτούρα δυσπιστίας προς θεσμούς, όπως τη δικαιοσύνη, που καλείται να εκδικάσει διαμάχες και την αστυνομία, που καλείται να επιβάλει τις αποφάσεις της δικαιοσύνης. Τέλος, το απαρχαιωμένο νομικό πλαίσιο και οι χαμηλής στάθμης υπηρεσίες που παρέχει ο ΟΒΙ (βλέπε για παράδειγμα την ιστοσελίδα www.obi.gr), δεν βοηθούν στην ανάκαμψη του τομέα.
H εισαγωγή αυτή θέτει το γενικότερο πλαίσιο εντός του οποίου ένα δικαστής καλείται να εκδικάσει, πιθανώς για πρώτη φορά στην καριέρα του, μια υπόθεση ευρεσιτεχνίας. Παραδόξως, παρά τις εγγενείς δυσκολίες στην κατανόηση μιας πολύπλοκης τεχνολογίας, οι δικαστές πάνε σε βάθος, προσπαθούν να καταλάβουν την τεχνολογία, δεν κωλυσιεργούν και πολλές αποφάσεις είναι σε γενικές γραμμές ορθές.
Επίσης, ο τομέας παρουσιάζει ενδιαφέρον, διότι επιδέχεται σημαντικών βελτιώσεων με μικρό, σχεδόν μηδενικό δημοσιονομικό κόστος.
Απουσία Μητρώου Δικαστικών Αποφάσεων για Διπλώματα Ευρεσιτεχνίας
Η Ελλάδα δεν διαθέτει ένα κεντρικό, ηλεκτρονικό μητρώο δικαστικών αποφάσεων που να σχετίζονται με διπλώματα ευρεσιτεχνίας. Η μόνη διαθέσιμη λίστα αποφάσεων είναι αναρτημένη στην ιστοσελίδα του Ελληνικού Οργανισμού Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας (ΟΒΙ), με την πιο πρόσφατη απόφαση που σχετίζεται με διπλώματα ευρεσιτεχνίας να χρονολογείται από το 2002, δηλαδή πριν από 22 χρόνια.
Η απουσία ενός ολοκληρωμένου, συστηματικά επικαιροποιούμενου μητρώου σημαίνει ότι οι δικαστές, οι σύμβουλοι διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας και οι δικηγόροι συχνά δυσκολεύονται να βασιστούν σε προηγούμενες αποφάσεις για την αξιολόγηση θεμάτων, όπως το “νέο”, το “εφευρετικό βήμα” ή τα “ισοδύναμα τεχνικά μέσα”. Η έλλειψη νομολογίας (case law) μειώνει σημαντικά την ποιότητα και την εναρμόνιση των αποφάσεων, καθώς κάθε φορά οι δικαστές ξεκινούν από το μηδέν, κρίνουν με βάση τη δική τους εκτίμηση (και την ποιότητα της επιχειρηματολογίας των δικηγόρων και των συμβούλων) και δεν ακολουθούν τη γραμμή μιας εδραιωμένης νομολογίας. Είναι πιθανό, αν στο μέλλον γραφεί νομολογία επί του θέματος, να αποδειχθεί ότι οι αποφάσεις των δικαστηρίων είναι αντιφατικές.
Έλλειψη εξειδικευμένων δικαστών
Η εκδίκαση υποθέσεων που αφορούν διπλώματα ευρεσιτεχνίας στην Ελλάδα παρεμποδίζεται και επιβραδύνεται περαιτέρω από την απουσία δικαστών εξειδικευμένων στο δίκαιο διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, έναν τομέα που απαιτεί εξειδικευμένες γνώσεις σε τρεις επιστήμες. Ο δικαστής δεν θα πρέπει να αρκείται μόνο στην κατανόηση των νομικών αρχών, αλλά θα πρέπει να εμβαθύνει στην τεχνολογική πολυπλοκότητα κάθε διπλώματος (μην ξεχνάμε ότι κάθε δίπλωμα ευρεσιτεχνίας περιγράφει εξ όρισμού ένα νέο τεχνολογικό βήμα) και να έχει επιπλέον γνώσεις οικονομικών, ώστε να κατανοεί και να υπολογίζει τη ζημία που μπορεί να έχει υποστεί ένα μέρος, το διαφυγόν κέρδος άλλου μέρους κλπ.
Η έλλειψη εξειδικευμένων δικαστών επιβραδύνει τη διαδικασία, διότι απαιτείται συστηματικά η γνωμοδότηση πραγματογνωμόνων, δυσκολεύει τη λήψη ορθών αποφάσεων και αυξάνει τον κίνδυνο λανθασμένων και αντικρουόμενων αποφάσεων. Εάν δημιουργηθεί μια ομάδα δικαστών εξειδικευμένων στην εκδίκαση υποθέσεων διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, για παράδειγμα στο Πρωτοδικείο Αθηνών, αυτοί οι δικαστές θα μπορούσαν να εκπαιδευτούν ενδελεχώς μέσω διαθέσιμων σεμιναρίων του Ευρωπαϊκού Γραφείου Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας (EPO) και άλλων φορέων, καθώς και να αποκτήσουν περαιτέρω εμπειρία μέσα από την πρακτική τους εξάσκηση.
Είναι αυτονόητο ότι, δεδομένου του περιορισμένου αριθμού υποθέσεων διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας στα δικαστήρια, δεν θα υπάρχει πάντα αντικείμενο για την πλήρη απασχόληση αυτών των δικαστών, η λύση όμως είναι η ακόλουθη: σε περιόδους χαμηλής δραστηριότητας, οι δικαστές θα ασχολούνται με συνήθεις, μη σχετιζόμενες με διπλώματα ευρεσιτεχνίας υποθέσεις, οι τελευταίες όμως, είναι ευκταίο να ανατίθενται μόνο σε εξειδικευμένους δικαστές.
Ιστορική απόφαση του Πρωτοδικείου αναγνωρίζει το επάγγελμα του Ευρωπαίου Συμβούλου Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας
Σε μια εμβληματική υπόθεση του 2023, ένας κάτοχος ελληνικού διπλώματος ευρεσιτεχνίας προσέφυγε στο δικαστήριο εναντίον ανταγωνιστή του, κατηγορώντας τον για παραβίαση των δικαιωμάτων του που απορρέουν από δύο ελληνικά και ένα ευρωπαϊκό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για την ίδια εφεύρεση.
Στην Απόφαση 151/2023, το Πολυμελές Πρωτοδικείο Αθηνών ανέδειξε το σχεδόν άγνωστο επάγγελμα του Συμβούλου Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας στην Ελλάδα.
Το δικαστήριο, δεδομένου ότι δεν έχει τεχνικά εξειδικευμένα μέλη, αρχικά διόρισε δύο Μηχανολόγους Μηχανικούς από το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας ως πραγματογνώμονες για την παροχή εξειδικευμένης γνωμάτευσης σχετικά με τεχνικά και νομικά θέματα διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας. Πέρα από την καθαρά τεχνική ανάλυση, τους ζητήθηκε να απαντήσουν σε κρίσιμα ερωτήματα, όπως:
-Ποιος υπέβαλε τις αιτήσεις διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας και πότε; Ποιος κατέχει τα δικαιώματα;
-Εξετάστηκε η αίτηση από τον Οργανισμό Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας;
-Ο αιτών διαθέτει έγκυρο δικαίωμα προτεραιότητας από πρότερη αίτηση; Το διεκδίκησε έγκαιρα;
-Είναι οι αξιώσεις σαφείς και συνοπτικές; Ποια είναι η πλησιέστερη στάθμη της τεχνικής; Το αντικείμενο των αξιώσεων είναι νέο και εφευρετικό;
-Ποιο είναι το πεδίο προστασίας των αξιώσεων;
-Περιορίστηκαν οι αξιώσεις μετά την εξέταση από το EPO; Έχει επικυρωθεί το Ευρωπαϊκό Δίπλωμα Ευρεσιτεχνίας στην Ελλάδα;
-Ποιο είναι το τελικό πεδίο προστασίας των αξιώσεων. Αυτές παραβιάζονται;
Δεδομένου ότι μόνο ένας εξειδικευμένος Σύμβουλος Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας θα μπορούσε να απαντήσει με ακρίβεια και σαφήνεια σε αυτά τα ερωτήματα, κατατέθηκε αίτημα αντικατάστασης των πραγματογνωμόνων. Το δικαστήριο αποδέχθηκε το αίτημα και, για πρώτη φορά, διόρισε δύο Μηχανολόγους Μηχανικούς από τον κατάλογο των εννέα εξειδικευμένων Ευρωπαίων Συμβούλων Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας που έχουν περάσει τις εξετάσεις Ευρωπαϊκές Εξετάσεις Πιστοποίησης (European Qualifying Examination, EQE).
Κατά τη διάρκεια της εκδίκασης, η εξειδικευμένη γνώση των δύο Συμβούλων Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας αναγνωρίστηκε από τα εμπλεκόμενα μέρη, πράγμα που διευκόλυνε την υπόλοιπη διαδικασία. Οι σύμβουλοι παρέδωσαν μια εμπεριστατωμένη έκθεση, η οποία βοήθησε σε μεγάλο βαθμό το δικαστήριο να εκδώσει μια απόφαση σχεδόν ταυτόσημη με την έκθεση.
Η απόφαση που αφορούσε την αλλαγή των συμβούλων αποτελεί σημαντικό ορόσημο για την Ελλάδα, αναγνωρίζοντας την εξειδίκευση των Πιστοποιημένων Συμβούλων. Με την αποδοχή του ειδικού ρόλου των Πιστοποιημένων Συμβούλων Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας σε υποθέσεις παραβίασης, αναβαθμίζεται αυτό το επάγγελμα στην Ελλάδα και δημιουργεί ευκαιρίες για νέους επιστήμονες που ενδιαφέρονται για τον τομέα αυτόν.
Τι μπορεί να γίνει;
Η ιστορική απόφαση 151/2023 θα πρέπει να λειτουργήσει ως πρότυπο για τις μελλοντικές δικαστικές υποθέσεις που αφορούν διπλώματα ευρεσιτεχνίας. Η συστηματική συμμετοχή των Ευρωπαίων Πιστοποιημένων Συμβούλων Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας σε τέτοιες υποθέσεις θα ενισχύσει την εμπιστοσύνη μεταξύ των εμπλεκομένων μερών και θα παρέχει στους δικαστές βαθύτερη τεχνική κατανόηση, οδηγώντας τελικά σε αποφάσεις υψηλότερης ποιότητας.
Παρά τις τρέχουσες δυσκολίες όμως, οι Έλληνες δικαστές επιδεικνύουν αξιέπαινη δέσμευση στην ενσωμάτωση των αρχών του δικαίου διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας στην πρακτική τους, καταβάλλοντας προσπάθεια να κατανοήσουν σύνθετες τεχνολογίες και να εκδίδουν αποφάσεις συγκριτικά υψηλής ποιότητας.
Με τη συστηματική χρήση Ευρωπαίων Συμβούλων Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας, την ανάπτυξη ομάδας εξειδικευμένων δικαστών σώματος και την ηλεκτρονική πρόσβαση σε αποφάσεις τουλάχιστον των Εφετείων και του Αρείου Πάγου, δηλαδή με τρεις ενέργειες σχεδόν μηδενικού κόστους, η Ελλάδα θα μπορούσε να κάνει το επάγγελμα των επιλεγμένων δικαστών πιο ενδιαφέρον και πιο αποδοτικό, να βελτιώσει την ποιότητα των αποφάσεων, να μειώσει το χρόνο έκδοσής των, να ενισχύσει τη νομική ασφάλεια που παρέχει η χώρα μας, πράγμα απαραίτητο για την προσέλκυση ξένων επενδύσεων, και να μειώσει το κόστος και για τα εμπλεκόμενα μέρη και για το κράτος.
*Ο Δημήτρης Κουζέλης είναι European Patent Attorney, πρώην Διευθυντής στο European Patent Office, συνιδρυτής της Intellex, εκπρόσωπος του ΣΕΒ στην Business Europe, μέλος του ΤΕΣ “Μεταφορά Τεχνολογίας και Διανοητική Ιδιοκτησία”, και Πρόεδρος της Επιτροπής Διανοητικής Ιδιοκτησίας του ICC-Hellas.
