Του Δρα. Δημήτρη Κουζέλη
Μια σημαντική εξέλιξη που αποσκοπεί στο να καταστήσει την προστασία της διανοητικής ιδιοκτησίας μέσω πατέντας ευκολότερη και φθηνότερη στην Ευρώπη άρχισε τελικά να λειτουργεί αυτόν τον Ιούνιο, μετά από χρόνια καθυστερήσεων. Πρόκειται για δύο συγγενείς συμφωνίες, τη διαδικασία τoυ Ενιαίου Διπλώματος Ευρεσιτεχνίας (Unitary Patent, UP) και τη δημιουργία του Ενιαίου Δικαστηρίου (Unified Patent Court, UPC) που θα παρουσιαστούν εν συντομία στη συνέχεια. Οι καθυστερήσεις στην υλοποίηση οφείλονται εν μέρει στο Brexit και στο γεγονός ότι το συνταγματικό δικαστήριο της Γερμανίας έπρεπε να αποφανθεί επί μιας πολύπλοκης προσφυγής που υποβλήθηκε κατά της συμμετοχής της χώρας στο νέο δικαστήριο.
Πώς αποκτάται η Ενιαία Πατέντα; Το Ευρωπαϊκό Γραφείο Πατεντών, ΕΡΟ, θα συνεχίσει να χορηγεί τα υπάρχοντα Ευρωπαϊκά Διπλώματα που ισχύουν σε 39 χώρες, επιπλέον όμως ο καταθέτης θα μπορεί να επιλέξει στη φάση της χορήγησης να λάβει το “ενιαίο” δίπλωμα που θα καλύπτει τις 17 χώρες της ΕΕ που έχουν υπογράψει τη σχετική συμφωνία. Οι χώρες αυτές είναι όλος ο κεντρικός πυρήνας της ΕΕ, οι Σκανδιναβικές χώρες, οι τρεις χώρες της Βαλτικής, η Βουλγαρία και η Πορτογαλία. Η Ελλάδα δεν είναι ανάμεσα στις 17 πρώτες χώρες.
Το Ενιαίο Δικαστήριο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας (Unified Patent Court ή UPC) δρομολογήθηκε για να διαδραματίσει κρίσιμο ρόλο στην εκδίκαση αγωγών ακύρωσης και παραβίασης που αφορούν τον ανωτέρω νέο τύπο διπλώματος ευρεσιτεχνίας, την Ενιαία Πατέντα (Unitary Patent ή UP) που εκδίδεται από το Ευρωπαϊκό Γραφείο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας (ΕΓΔΕ, ή ΕΡΟ).
Το νέο σύστημα περιγράφεται ως “η πιο σημαντική εξέλιξη” από την υπογραφή της Σύμβασης για τα Ευρωπαϊκά Διπλώματα Ευρεσιτεχνίας (European Patent Convention) πριν από 50 χρόνια.
Η αλλαγή είναι σημαντική, διότι, μέχρι τώρα, τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας στην Ευρώπη απονέμονται μεν από το Ευρωπαϊκό Γραφείο, απαιτούν όμως στη συνέχεια επικύρωση σε κάθε χώρα όπου ο καταθέτης θέλει να λάβει προστασία και εφεξής θεωρούνται εθνικά διπλώματα. Επομένως, μια εταιρεία που παίρνει ένα Ευρωπαϊκό Δίπλωμα, καταλήγει, μετά από μια διαδικασία κατάθεσης μεταφράσεων και επικυρώσεων, να κατέχει μια δέσμη μεμονωμένων εθνικών διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας για την ίδια εφεύρεση. Ως αποτέλεσμα, οι νομικές διαφορές σχετικά με την παραβίαση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας οδηγούν σε παράλληλες υποθέσεις σε δικαστήρια σε ολόκληρη την ήπειρο. Σε ακραίες περιπτώσεις η ίδια πατέντα μπορεί να αμφισβητηθεί σε 15 ή 20 διαφορετικά δικαστήρια μεταξύ των ίδιων διαδίκων και τα δικαστήρια να καταλήξουν συχνά σε αντικρουόμενες αποφάσεις.
Εδώ βρίσκεται και μια συνταγή για την ουσιαστική “ακύρωση” ενός διπλώματος:
Ας υποθέσουμε ότι μια ελληνική μικρομεσαία επιχείρηση ή ένας εφευρέτης λαμβάνει μια ευρωπαϊκή πατέντα. Στη συνέχεια, καλύπτει τα μεγάλα έξοδα που απαιτούνται και την επικυρώνει σε 20 χώρες. Μια πολυεθνική την προσεγγίζει και της προτείνει ασύμφορους όρους ώστε να λάβει άδεια παραχώρησης (licensing). Η μικρομεσαία αρνείται. Πώς η μεγάλη θα εξαναγκάσει τη μικρή να παραχωρήσει τα δικαιώματά της, με τους όρους που υπαγορεύει η πρώτη;
Η μεγάλη εταιρεία έχει τη δυνατότητα να κάνει αγωγές κατά της μικρομεσαίας στις 20 χώρες, έστω και αν έχει μηδενικές πιθανότητες επιτυχίας. Δεδομένου ότι τα δικηγορικά και δικαστικά κόστη θα ξεπεράσουν τις δυνατότητες της μικρομεσαίας, αυτή είτε θα εγκαταλείψει παντελώς τα δικαιώματά της είτε θα υποχρεωθεί να υπογράψει συμφωνία με τους όρους που θα υπαγορεύσει η μεγάλη.
Από την 1η Ιουνίου, το νέο ενιαίο σύστημα διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας επιτρέπει στους καταθέτες να λαμβάνουν ένα μόνο δίπλωμα ευρεσιτεχνίας και να χρησιμοποιούν ένα ενιαίο νομικό σύστημα, ώστε τυχόν διαφορές να εκδικάζονται από ένα μόνο δικαστήριο – το Ενιαίο Δικαστήριο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας ή UPC. Στόχος είναι η μείωση του κόστους, ο εξορθολογισμός των διαδικασιών, η αύξηση της διαφάνειας και η εξοικονόμηση πολύτιμου χρόνου.
Το Ενιαίο Δικαστήριο μπορεί επίσης να εκδώσει ασφαλιστικά μέτρα κατά μιας πιθανής παραβίασης διπλώματος ευρεσιτεχνίας, ένα ιδιαίτερα ισχυρό νομικό όπλο, καθότι μια ενιαία δικαστική απόφαση καλύπτει 300 εκατομμύρια καταναλωτές.
Το Ενιαίο Δικαστήριο θα έχει μια αποκεντρωμένη δομή, καθώς θα διαθέτει ένα δίκτυο 19 τοπικών και περιφερειακών πρωτοβάθμιων δικαστηρίων με κεντρική διοίκηση στο Παρίσι και παράρτημα στο Μόναχο, ένα εφετείο στο Λουξεμβούργο, ένα κέντρο εκπαίδευσης στη Βουδαπέστη και δύο κέντρα διαμεσολάβησης στη Λισαβόνα και στη Λιουμπλιάνα.
Η Ελλάδα (δυστυχώς) δεν συμμετέχει ούτε στην Ενιαία Πατέντα ούτε στο Ενιαίο Δικαστήριο. Η χώρα μας, ως εκ τούτου, δεν διεκδίκησε ούτε πρωτοδικείο, όπως η Λισαβόνα, η Λιουμπλιάνα, το Ελσίνκι, και άλλες 16 πόλεις, ούτε προσπάθησε να αποκτήσει κέντρο εκπαίδευσης, ή κέντρο διαμεσολάβησης. H ιστοσελίδα του ΟΒΙ, που είναι η επισπεύδουσα αρχή σε θέματα πατεντών στη χώρα μας, δεν έχει καμία σχετική πληροφορία. Το Τομεακό Επιστημονικό Συμβούλιο “Μεταφορά Τεχνολογίας και Διανοητική Ιδιοκτησία”, ένα συμβουλευτικό όργανο του Υπουργείου Ανάπτυξης, όπως και η Επιτροπή Διανοητικής Ιδιοκτησίας του Διεθνούς Εμπορικού Επιμελητηρίου (ICC) δώσανε σαφώς θετική γνωμοδότηση υπέρ της ένταξης της χώρας μας στις δύο αυτές συμφωνίες. Η απελθούσα όμως κυβέρνηση δεν ακολούθησε τη γνωμοδότηση χωρίς να δώσει κάποια εξήγηση.
Η μη συμμετοχή της Ελλάδας στην απονομή Ενιαίου Διπλώματος Ευρεσιτεχνίας όπως και στο Ενιαίο Δικαστήριο συνιστά έναν επιπλέον αποτρεπτικό παράγοντα για την προσέλκυση επενδύσεων από το εξωτερικό. Ένα ερώτημα που θα θέτει ο κάθε κάτοχος Ευρωπαϊκής Πατέντας θα είναι αν αξίζει να επικυρώσει την Ευρεσιτεχνία του στην Ελλάδα, όπου θα χρειάζεται δικαστική διαμάχη ενώπιον τοπικού δικαστηρίου με ελάχιστη εμπειρία για να προστατέψει τα δικαιώματά του. Αξιολογώντας λοιπόν το αυξημένο ρίσκο, είναι αρκετά πιθανόν επίδοξοι επενδυτές να προτιμήσουν άλλες Ευρωπαϊκές γεωγραφίες όπου απόφαση για την προστασία της τεχνολογίας σε ενδεχόμενη διαμάχη, την λαμβάνει μια κεντρική, έμπειρη δικαστική αρχή.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ήδη η Ελλάδα αποτελεί μη-ελκυστικό προορισμό για να θέσει κάποιος την πατέντα του σε ισχύ, καθώς μεταξύ άλλων, το κόστος επικύρωσής της στη χώρα μας είναι ιδιαίτερα αυξημένο λόγω της απαίτησης μετάφρασης (η Ελλάδα δεν συμμετέχει στη Συμφωνία του Λονδίνου που συνήφθη το 2000, σύμφωνα με την οποία ελαχιστοποιούνται τα κόστη επικύρωσης των πατεντών στις μεμονωμένες γεωγραφίες).
Η μη επικύρωση λοιπόν της συμφωνίας για το Ενιαίο Δικαστήριο, όπως και αυτή για τη Συμφωνία του Λονδίνου, αποτελούν επιπλέον κρίκους σε μια αλυσίδα αρνητικών αποφάσεων που οδηγούν τη χώρα μας μακριά από την ευρωπαϊκή ενοποίηση, απομακρύνοντας έτσι πιθανή έρευνα και ανάπτυξη καινοτόμων προϊόντων, με ότι αυτό μπορεί να συνεπάγεται για κρατικά έσοδα, τη δημιουργία καλά αμειβόμενων θέσεων εργασίας και το brain-drain.
Για να μην μείνει η χώρα μας στο περιθώριο των διεθνών εξελίξεων, η νέα κυβέρνηση θα πρέπει να γυρίσει σελίδα, ενάντια σε αντιστάσεις.Αν η προστασία των τεχνολογικών εφευρέσεων μείνει επισφαλής ή πολύ ακριβή, κάθε προσπάθεια προσέλκυσης επενδύσεων τεχνολογίας θα συναντά μεγάλα εμπόδια. Κάθε προσπάθεια για την αναβάθμιση του οικοσυστήματος καινοτομίας, όσο αξιέπαινη και κοστοβόρα και αν είναι, θα καταλήγει σε αποτυχία.
* Ο Δημήτρης Κουζέλης είναι European Paten Attorney, πρώην Διευθυντής στο European Patent Office, συνιδρυτής της Intellex, εκπρόσωπος του ΣΕΒ στην Business Europe, μέλος του ΤΕΣ Καινοτομία και Διανοητική Ιδιοκτησία, Πρόεδρος της Επιτροπής Διανοητικής Ιδιοκτησίας του ICC-Hellas.
